SIK KULLANILAN BORSA TERİMLERİ

Borsada kar eden birisi olmak isteniyorsa, öncelikle bazı borsa terimleri bilinmelidir. Bu yazıda en çok kullanılan borsa terimleri hakkında kısa açıklamalar yapıyoruz.

Açığa Satış 

Sahip olunmayan menkul kıymetlerin ödünç alınmak sureti ile satılmasıdır.

Açık Pozisyon

Vadeli işlem piyasasında kullanılan bu terim, alınmış ve henüz kapatılmamış pozisyona verilen isimdir.

Adi Hisse Senedi

Şirket ana sözleşmesinde aksine bir hüküm bulunmayan ve sahiplerine eşit haklar sağlayan hisse senedidir.

Alış Fiyatı 

Anonim Şirket:

Bir unvana sahip, en az 5 ortak tarafından ana sözleşmedeki yazılı konularda faaliyette bulunmak üzere kurulmuş olan ve esas sermayesi belli paylara bölünmüş olan sermaye şirketidir.

İhraç

 Sermaye piyasası araçlarının ihraççılar tarafından çıkarılıp, halka arz edilerek veya halka arz edilmeksizin satışıdır.

İkincil Piyasalar

 Daha önce ihraç edilmiş sermaye piyasası araçlarının işlem gördüğü piyasalardır.

İlave Kotasyon

 Hisse senetleri borsa kotunda bulunan bir ortaklığın sermaye artırımı nedeniyle ihraç ettiği yeni hisse senetlerinin kotasyon işlemini ifade etmektedir.

İlk Kotasyon

 Ortaklık hisse senetlerinin ilk kez borsa kotuna alınmasını, ortaklığın borçluluğu temsil eden menkul kıymetlerinin borsa kotuna alınmasını ifade eder.

İmtiyazlı Hisse Senedi

 Adi hisse senetlerinin ve tahvillerin karışımı bir özelliğe sahiptir. Adi hisse senetlerinden farklı olarak temettü hakkı bulunmaktadır.

İntifa Senetleri

 Şirket genel kurulunun alacağı kararla bazı kimselere çeşitli hizmetler ve alacak karşılığı olarak kuruluştan sonra verilen ve sermaye payını temsil etmeyen hisse senetleridir.

İşlem Birimi

Bir sermaye piyasası aracının, kendisi ya da katları ile işlem yapılabilecek asgari sayısını veya değerini ifade eder.

İşlem Hacmi

Tüm hisse senetleri için gerçekleşen işlemlerdeki her emrin içerdiği hisse senedi sayısı ile işlem fiyatının çarpılarak elde edilen toplamların toplanmasıdır.

İşlem Miktarı

Bir piyasada, bir seansta veya belirli bir dönemde alınıp satılan menkul kıymetlerin sayısıdır.

İştirak

Bir ortaklık ile işletme arasında, söz konusu ortaklığın yönetimine ve ortaklık politikalarının belirlenmesine katılma anlamında devamlı bir yaratan, doğrudan veya dolaylı sermaye ve yönetim ilişkisidir.

İtfa

 Tahvil ihraç planında belirlenen tarih ve miktarlarda anaparanın geri ödenmesidir.

İzahname

 Sermaye piyasası araçlarının ihracında ya da halka arzında ortaklıklarca halkı şirket ve hisse senetleri konularında bilgilendirmek amacıyla düzenlenmesi gereken belge.

Kar – Zarar Ortaklığı Belgesi

 Ortakların, kar ve zarara ortak olmak üzere iştigal sahalarına giren tüm faaliyetlerin gerektirdiği finansman ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla ihraç veya halka arz edebilecekleri bir tür sermaye piyasası aracıdır.

Kaydi Takas

Üyelerin takasa olan para borçları ile takastan olan para alacaklarının hesaben ödenmesi ile menkul kıymet borçları ile menkul kıymet alacaklarının hesaben teslimidir.

Kısa Pozisyon: Bir malı, menkul kıymeti veya vadeli işlem sözleşmesinin satılmasıdır.

Konkordato

 Kendi kusuru olmaksızın mali durumu bozulmuş olan bir borçlunun alacaklıları ile yaptığı bir anlaşmadır.

Kotasyon

 Bir şirkete ait menkul kıymetlerin borsa listesine alınmasına denilmektedir.

Kredili Menkul Kıymet İşlemleri

Bir aracı kuruluş nezdinde, müşteri adına kredi hesabı açılması koşulu ile müşteri ve aracı kuruluş arasında yapılacak sözleşme hükümleri çerçevesinde kredi kullanarak borçlanmak suretiyle menkul kıymet alınmasını ifade eder.

Kupon

 Hisse senedi sahiplerinin bazı ortaklık haklarının kullanımını teminen hisse senetleri üzerinde bulunan ve sistematik olarak numaralandırılmış kıymetli evraktır.

Kurucu Hisse Senetleri

Türk Ticaret Kanunu’nun verdiği yetkiye dayanarak anonim şirketlerin kuruluşunda veya sermaye artırımında kuruculara veya önemli hizmeti geçenlere, şirket karının bir kısmına iştirak hakkı temin etmek üzere nama yazılı olarak çıkartılan bedelsiz hisse senetleridir.

Küsurat Emir

İşlem biriminin içerdiği hisse senedi sayısından az miktarlar için verilmiş emir.

Limitli Emir

Emri veren alıcının işlemin gerçekleşmesi için kabul ettiği en yüksek fiyatı, satıcının ise satmaya razı olduğu en düşük fiyatı belli ettiği emir tipidir.

Lot

 Hisse senedi piyasasında işlem birimidir.

Limit Değerli Emirler

 Özel limit fiyatı emirlerin belli bir tutar sınırı konmuş şeklidir.

Limit Fiyatlı Emirler

 Fiyat ve miktarın girildiği emirlerdir.

Maktu Teminat: Borsa üyeleri tarafından hisse senetleri piyasasında işlem yapabilmek için yatırılması gereken teminatın tüm aracı kuruluşlar için sabit tutar olarak belirlenen kısmıdır.

Menkul Kıymet

 Ortaklı veya aracılık sağlayan belirli bir meblağı temsil eden, yatırım aracı olarak kullanılan dönemsel gelir getiren seri halinde çıkartılmış ibareleri aynı olan ve şartları Sermaye Piyasası Kurulu tarafından belirlenen kıymetli evraktır.

Merkezi Takas

 Borsada gerçekleşen tüm işlemlerin takasının yine borsada sonuçlanmasıdır.

Nakit Piyasalar

 Vade uygulanmasan aynı gün valörlü işlemlerin yapıldığı piyasalardır.

Nama Yazılı Hisse Senetleri

Belirli bir kişi adına düzenlenmiş hisse senetleridir.

Net Aktif Değeri

 Belirli bir faaliyet dönemi sonunda düzenlenen bilançodaki net aktif tutarının hisse senedi sayısına bölünmesi ile bulunan değerdir.

Net Bakiye Prensibi

 Hisse senetleri piyasasında gün içinde yapılan iki seansta gerçekleşen işlemlerin netleştirilmesidir.

Nominal Değer

Hisse senedi için pay senedinin üzerinde yazılı olan fiyattır.

Opoze Hisse Senetleri

 Üzerinde devir ve satış yasağı bunun hisse senetlerdir.

Opsiyon Sözleşmesi

Belirli miktarda bir malı, menkul kıymeti veya finansal göstergeyi belirli bir fiyattan ileride önceden belirlenmiş bir tarihte veya öncesinde alma veya satma hakkıdır.

Opsiyon Primi

Opsiyon sözleşmelerinin satın alan tarafından önceden belirlenmiş bir kullanım fiyatından belli miktarda bir kıymeti belirli bir tarihte veya öncesinde satın alma veya satma hakkını elde etmek amacıyla opsiyon sözleşmesini satan tarafa ödediği fiyattır.

Oransal Teminat

 Üçer aylık dönemlerde hesaplanan ve borsa üyelerinin hisse senetleri piyasasında gerçekleştirdikleri işlemlerin günlük ortalama tutarının % 4’üdür.

Ortalama Teminat

 Üçer aylık hesaplama dönemlerinde tüm borsa üyeleri için hesaplanan oransal teminat tutarlarının basit ortalamasıdır.

Ödenmiş Sermaye

 Esas sermaye sistemine tabi ortaklıklarda, ortaklarca taahhüt edilen sermayenin nakit olarak ödenmiş kısmıdır.

Özel Limit Fiyatlı Emirler

Emir miktarının sıfır olarak girildiği sadece fiyat verilerek sisteme aktarılan emirlerdir.

Piyasa Emri

 Menkul kıymet alım satımında en iyi piyasa fiyatından işlemin gerçekleştirileceği emir türüdür.

Piyasa Fiyatı

 Sermaye piyasası aracının arz ve talebinin karşılanması sonucundan oluşan fiyata denilmektedir.

Piyasa Yapıcı

Piyasanın dürüst, düzenli ve etkin çalışmasını sağlamak ve görevli olduğu sermaye piyasası araçlarında likit ve sürekli bir piyasanın oluşmasını sağlamak için kendi nam ve hesabına çift taraflı kotasyon vermekle yükümlü olan aracı kuruluştur.

Portföy

Sahip olunan varlıkların aynı veya farklı özelliğe sahip birden fazla kıymete yatırılması sonucu oluşan toplam değerdir.

Referans Fiyat

Bir hisse senedinin işlem görebileceği en üst ve en alt fiyat limitlerinin belirlenmesinde esas teşkil etmeyen fiyat tescili yapılıncaya kadar üyelerce referans değer olarak kullanılması amaçlanan fiyattır.

Repo

Bir menkul kıymetin işlemin başlangıç valöründe satılıp, bitiş valöründe geri alınmasıdır.

Resmi Müzayede Pazarı

 Mahkemelerin, icra dairelerinin ve diğer resmi dairelerin borsada yapılmasına gerek gördükleri menkul kıymet satım işlemlerinin yapıldığı pazardır.

Risk Sermayesi Yatırım Ortaklığı

Kayıtlı sermayeli olarak kurulan ve çıkarılmış sermayelerini esas olarak sermaye ve faiz kazancı elde etmek amacıyla risk sermayesi yatırımlarına yönelten halka açık anonim ortaklıklardır.

Sabit Getirili Menkul Kıymetler

 Alacaklılık hakkı sağlayan belirli bir meblağı temsil eden, dönemsel gelir getiren misli nitelikte seri halinde çıkarılan ibareleri aynı olan yatırım aracı olarak kullanılan borçlanma senetleridir.

Sermaye artırımı

Yeni hisse senedi ihraç edilerek mevcut ödenmiş – çıkarılmış sermayenin artırılmasıdır.

Sürdürme Teminatı

Borsa tarafından belirlenen ve başlangıç teminatının vadeli işlemler piyasasındaki olumsuz fiyat değişmeleri sonucu oluşan zarar dolayısıyla ineceği asgari teminat seviyesini gösteren tutardır.

Tahsisli Satış

 Sermaye artırımlarında artırılan sermayeyi temsil eden hisse senetleri ile mevcut hisselerin hissedarlarınca halka arz edilmeyerek doğrudan dışarıda yerleşik kişilere kayıt öncesi belirlenmiş yurtiçinde yerleşik kişilere tahsisli olarak veya borsanın ilgili pazarında toptan satışıdır.

Tahvil

Devletin 1 yıl anonim ortaklıkların en az 2 yıl ve daha uzun vade ile ödünç para bulmak amacıyla itibari kıymetleri eşit ve ibareleri aynı olmak üzere çıkardıkları borç senetleridir.

Talon:

Hisse senedinin kuponlarından oluşan kısmına verilen isimdir.

Tasfiye Değeri / Likiditasyon Değeri

Şirket varlıklarının belirli bir süre içinde zorunlu satışı ile sağlanabilecek değerden tüm borçlar ödendikten sonra kalan miktarın hisse senedi sayısına bölünmesi sonucu bulunan değerdir.

TEFE

Toptan Eşya Fiyat Endeksidir.

Temerrüt

 Borsada yapılan işlemler sonucunda taahhütlerin gerektirdiği ödeme veya menkul kıymet teslimatlarının belirlenen süreler içinde gerçekleştirilmemesi sonucu oluşan durumdur.

Temettü / Kar Payı

Ortaklıkların dönem içinde elde ettikleri kardan mevcut ortakların pay alma hakkıdır.

Teminat Tamamlama Çağrısı

 Vadeli işlemler piyasasında alınan pozisyonlar için yatırılmış olan teminatın sürdürme teminatı düzeyine gerilemesi veya daha da altına düşmesi durumunda yatırımcının teminatını başlangıç teminatı seviyesine çıkarması için borsa tarafından yapılan çağrıdır.

Ters Repo

Bir menkul kıymetin işlemin başlangıç valöründe alınıp bitiş valöründe geri satılmasıdır.

Tescile Mesnet Belge

Kayıtlı sermaye sistemine tabi anonim ortaklıklarda sermaye artırımı işlemleri tamamlandıktan sonra sermaye artırımının tescili için Sermaye Piyasası Kurulu tarafından verilen ve ödenmiş hisse senedi tutarını gösteren belgedir.

Türev Piyasalar

İlerideki bir tarihte teslimatı veya nakit uzlaşması yapılmak üzere herhangi bir malın veya finansal aracın bugünden alım satımının yapıldığı piyasalardır.

Ulusal Pazar

Borsa Yönetim Kurulu kararı ile pazar açılmış endekse dahil olan ve olmayan borsa kotunda yer alan her şirket hisse senedi için alım satım işlemlerinin gerçekleştirildiği pazardır.

Uyuşmazlık Komitesi

Borsa işlemleri ile ilgili olarak; üyeler arasında veya üye ile müşterileri arasında çıkan uyuşmazlıkların idari yoldan çözülmesine yardımcı olan komitedir.

Uzlaşma Fiyatı

Vadeli işlemler piyasasında pozisyon alan hesapların günlük kar – zarar ve teminat yükümlülüklerinin hesaplanmasında kullanılan fiyatı belirtir.

Uzun Pozisyon

 Bir malı, menkul kıymeti veya vadeli işlem sözleşmesini satın almaktır.

Vadeli İşlemler Piyasası

Sözleşmenin taraflarına bugünden belirlenen ileri bir tarihte üzerinde anlaşılan fiyattan standardize edilmiş miktar ve kalitedeki bir malı veya kıymetli evrakı satın alma veya satma yükümlülüğü getiren sözleşmedir.

Vadeye Kalan Gün

Menkul kıymetin valör tarihinden itfasına kalan gün sayısıdır.

Valör

 İşlem sonucu oluşan yükümlülüklerin yerine getirildiği, başka bir deyişle menkul kıymet ve nakdin el değiştirdiği tarihtir.

Yabancı Hisse Senedi

Yabancı ortaklıklarca bulundukları ülke mevzuatına uygun olarak çıkarılan ve ortaklık hakkını temsil eden menkul kıymetlerdir.

Yabancı Ortaklık

 Türk Parasının Kıymetini Koruma mevzuatında tanımlanan dışarıda yerleşik kişilerden ilgili ülke mevzuatına göre yabancı sermaye piyasası araçlarını çıkaran ortaklıklar ile yatırım ortaklıklarıdır.

Yabancı Yatırım Fonu

 Kanunda tanımlanan yatırım fonlarına benzer özellikleri taşıdığı kurulca kabul edilen yurtdışında kurulmuş yatırım fonlarıdır.

Yatırım Fonu:

Halktan katılma belgeleri karşılığı toplanan paralar ile, belge sahipleri hesabına riskin dağıtılması ve inançlı mülkiyet ilkesine göre sermaye piyasası araçları ile ulusal ve uluslararası borsalarda işlem gören altın ve diğer kıymetli madenlerden oluşan portföy işletmek amacıyla kurulan mal varlığıdır.

Yatırım Fonu Katılma Belgesi

 Belge sahibi kurucu ve saklayıcı kuruma karşı sahip olduğu hakları taşıyan ve fona kaç pay ile katıldığını gösteren kıymetli evraktır.

Yatırım Ortakları

 Sermaye piyasası araçları ile ulusal ve uluslararası borsalarda veya borsa dışı organize piyasalarda işlem gören altın ve diğer kıymetli madenler portföyü işletmek üzere anonim ortaklık şeklinde ve kayıtlı sermaye esasına göre kurulan sermaye piyasası kurumlarıdır.

Yetki Belgesi

 Sermaye Piyasası Kurulu tarafından aracı kuruluşlara verilen ve icra edecekleri sermaye piyasası faaliyetlerini gösteren belgeye denir.

Zaman Önceliği

Hisse senetleri piyasasında fiyat eşitliği halinde, sisteme zaman açısından daha önce kaydedilen emirlerin öncelikli olarak karşılanmasıdır.